Абуалӣ ибни Сино ва Ҷомеаи Имрӯзаи Тоҷикистон: Муқоисаи Таърихӣ
Абуалӣ ибни Сино (980–1037), яке аз бузургтарин донишмандони таърих, на танҳо ба пешрафти илм, тиб ва фалсафа хидмат кард, балки ҳамчун рамзи андешаи озод, ҷустуҷӯи ҳақиқат ва истиқлолияти фикрӣ шинохта мешавад. Ӯ дар як муҳити илмӣ ба воя расид, ки дар он таҳқиқ ва навоварӣ қадр мешуд. Аммо агар мо даврони ӯро бо вазъи имрӯзаи Тоҷикистон муқоиса кунем, мебинем, ки шароит барои пешрафти илму фарҳанг дар зери ҳукумати Раҳмонов комилан баръакс аст.
Озодии Фикрӣ: Аз Замин то Осмон
Ибни Сино дар муҳите рушд кард, ки гарчанде бо ихтилофи мазҳабӣ ва сиёсӣ рӯбарӯ буд, донишмандон метавонистанд дар марказҳои илмӣ, мисли Бухоро, Самарқанд ва Рай, озодона таҳқиқ кунанд. Ӯ худ дар ҷавонӣ имкони дастрасӣ ба китобхонаҳои сарватмандро дошт ва таҳқиқоти ӯ дар фалсафа ва тиб бидуни фишори сиёсӣ пеш мерафт.
Дар муқоиса, дар Тоҷикистон имрӯз озодии илм ва андеша ба таври бесобиқа маҳдуд шудааст. Донишгоҳҳо ба ҷойи он ки маркази таҳқиқот ва навоварӣ бошанд, ба муассисаҳои тобеи идеологияи режими Раҳмонов табдил ёфтаанд. Ҳар гуна андешаи интиқодӣ зидди режими диктатурӣ ё фарҳанги сиёсӣ метавонад бо таъқиб, зиндон, бадарға ва ҳатто ба қатл ҷавоб дода шавад.
Муқовимат бо Ҷаҳолат ва Худкомагӣ
Ибни Сино дар баробари хурофот ва ҷаҳолат мубориза мебурд. Ӯ илмро асоси рушди ҷомеа медонист ва муқобили он буд, ки донишро ба сиёсат ва дин тобеъ гардонанд. Ӯ бо онҳое, ки мехостанд илмро маҳдуд ё таҳриф кунанд, мубориза мебурд.
Имрӯз дар Тоҷикистон таҳти ҳукмронии Раҳмонов, ҷаҳонбинии илмӣ дар ҳошия қарор гирифтааст. Ба ҷойи пешбурди илму маориф, ҳукумат барои тарғиби шахспарастӣ, таъқиби олимон ва фишор ба озодандешон машғул аст. Кишваре, ки метавонист мероси Ибни Синоро идома диҳад, акнун дар ботлоқи фасод, беадолатӣ ва диктатура қарор гирифтааст.
Ҷойгоҳи Донишмандон: Аз Эҳтиром то Таъқиб
Дар замони Ибни Сино, донишмандон обрӯ ва эътибори баланд доштанд. Вале имрӯз дар Тоҷикистон олимон ва мутафаккирон на танҳо қадр намешаванд, балки аксарияти онҳо маҷбур шудаанд, кишварро тарк кунанд. Ҳукумати Раҳмонов ҳар гуна афкори мустақилро ҳамчун таҳдид мебинад ва ҳама гуна озодандеширо бо тарсу таҳдид пахш мекунад.
Мероси Ибни Сино ва Фурӯпошии Маориф
Ибни Сино мефаҳмид, ки ҷомеае бе дониш ва таҳқиқ фурӯ меравад. Ӯ ҳам дар тиб, ҳам дар фалсафа ва ҳам дар илмҳои табиӣ таҳқиқоти ҷиддӣ анҷом дода буд. Аммо имрӯз Тоҷикистон зери раҳбарии Раҳмонов ба яке аз кишварҳои қафомонда табдил ёфтааст, ки маориф ва илм дар он ба сатҳи шикаст расидааст. Ҳатто вазири маориф бо забони тоҷикӣ ҳарф зада наметавонад.
Хулоса: Агар Ибни Сино Имрӯз Зинда Мебуд…
Агар Ибни Сино имрӯз дар Тоҷикистон мебуд, ӯ эҳтимолан ё зиндонӣ мешуд, ё маҷбур мешуд, ки фирор кунад. Мисли дигар олимону озодандешон, ӯ ҳам наметавонист дар фазои ҳозираи Тоҷикистон озодона таҳқиқ кунад.
Ҳукумати Раҳмонов на танҳо озодии илмро маҳдуд кардааст, балки фазои маънавӣ ва фарҳангии кишварро ба як муҳити бастаи тарс ва таъқиб табдил додааст. Тоҷикистоне, ки метавонист вориси воқеии Ибни Сино бошад, имрӯз зери пои як режими худкома истисмор мешавад.
Аммо таърих нишон додааст, ки ҳақиқат ва дониш ҳамеша бар ҷаҳолат ва зулм пирӯз мешаванд. Мероси Ибни Сино имрӯз ҳам барои онҳое, ки барои озодӣ ва илму маърифат мубориза мебаранд, рӯшноӣ мебахшад.
“Ҷаҳолат торикӣ меорад, ва танҳо дониш метавонад онро нобуд созад.” – Абуалӣ ибни Сино
Равонашон шод бошаду хонаи охираташон обод!
